Opinie: Seksueel grensoverschrijdend gedrag toont het hiaat tussen hulpverlening en juridisch kader

Een explosie aan berichten en programma’s naar aanleiding van mistanden bij The Voice leert ons dat seksuele grenzen nog altijd aan de lopende band worden overschreden. Maar oplossingen blijven uit.

In onze samenleving heb je als slachtoffer van ongewenste seksuele ervaringen twee keuzes: je doet aangifte of niet. Verreweg de meeste slachtoffers kiezen voor het laatste. Gelukkig zoeken velen van hen wél hulp bij de verwerking. Want impact heeft het. Op je gedachten, op je gevoelens en op je seksualiteit – ook al lijken het voor de buitenwereld en voor jezelf nog zulke ‘kleine, onschuldige’ gebeurtenissen. Juist doordat zoveel mensen hulp zoeken, weten we dat het veel meer voorkomt dan cijfers ons laten zien.

‘Alle slachtoffers moeten van zich laten horen,’ klinkt het. Doe allemaal aangifte, roept de politiek. Toch gebeurt dat niet. Ook niet sinds #MeToo, dat tot openheid leidde, maar helaas niet tot een wezenlijke verandering. Laten we daarvoor de onthullingen van BOOS en @debroervanroos aangrijpen.

Grijs gebied
Het is hard nodig het hiaat tussen de hulpverlening en het juridische kader op te vullen. Want waarom zoeken we wel hulp, maar doen we geen aangifte? Omdat bij het zoeken van hulp de bewijslast geen rol speelt – het absolute knelpunt voor ieder slachtoffer van een ervaring in het ‘grijze gebied’ van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Dat grijze gebied is groter dan we in het nieuws lezen. En de impact van die ‘kleine’ handelingen is ook groter dan we in de reacties daarop lezen.

Slachtoffers die ‘zo veel jaren’ wachten met naar voren stappen of aangifte doen, leiden niet ‘zo veel jaren’ een zorgeloos leven. Zij hebben ondertussen veel werk te doen, om zich te bevrijden van de impact van seksueel trauma.

Ik (Carlie) weet zelf hoe dat is en hield, net als The Voice-deelneemster Nienke Wijnhoven, vier jaar mijn mond over de aanranding. Er is een fase van ontkenning: overschreeuwen, niet aanstellen, doorgaan. Een breekpunt, vaak een trigger van buitenaf, wat leidt tot erkenning. Dan een enorme golf van boosheid. Dan pas de echte verwerking. En dan nog iets wat weinig mensen zich realiseren: je seksualiteit hervinden.

Dagelijks bombardement

Het is geen sinecure, weer leren genieten van seks. Dat weten wij allebei uit ervaring, persoonlijk of vanuit een volle spreekkamer (met wachtlijsten). Seks weer als iets leuks en positiefs zien, is niet te verenigen met vechten tegen een dader en elke dag gebombardeerd worden door berichten over seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Nog een reden om de emotionele pijn niet met anderen te delen, is dat er hele systemen achter een dader zitten: in het geval van The Voice spelen er dromen en machtsverhoudingen. Bij aanhoudend misbruik vaak familieverhoudingen. Of zoals bij Carlie, een jongen op school. Hierdoor ontstaat het vacuüm waar we nu met een lampje op schijnen: er is een slachtoffer, maar geen dader. Het slachtoffer werkt om te herstellen, degene die de last veroorzaakt heeft geen idee. Willen we dat zo houden of gaan we denken in oplossingen?

Laagdrempelige oplossingen

Seksueel geweld meemaken en je van de impact bevrijden, is zwaar. Het melden zou daarom juist ‘licht’ moeten zijn. En hoezeer justitie en politie ook hun best doen, bewijzen dat iemand je heeft aangeraakt en dat je dat niet wilde, is nogal een kluif. Zeker na een ‘freeze-reactie’ (bevriezingsreactie van de hersenen), die specifiek vaak voorkomt bij seksuele vergrijpen.

Er is een tussenweg nodig, een link tussen hulp zoeken en de pleger juridisch aanpakken. Dat kan in de vorm van een lokale instantie, zoiets als de Buurtmoeders in Amsterdam Nieuw-West, of juist landelijk, een Ombudspersoon of Meldpunt Seksueel Geweld (vergelijkbaar met een melding doen bij Veilig Thuis). Om laagdrempelig je verhaal te kunnen doen en de naam van de pleger te melden, zonder jarenlang onderzoek naar harde bewijzen.

Het doel daarvan is niet het arresteren van een dader. Het doel is niet puur het slachtoffer ondersteunen, zoals diverse hulpverleningsinstanties en platforms al doen. De essentie is dat het slachtoffers steunt én plegers het signaal geeft dat ze te ver zijn gegaan. Zodat het écht verder gaat dan #MeToo zeggen en de zoveelste publieke verontwaardiging aanhoren.

Dan had een vermeende dader als bandleider Jeroen Rietbergen bijvoorbeeld een telefoontje of bezoekje gekregen na de eerste melding. Had hij zelf in de gaten dat het niet oké was? Nee? Oké, dan weet hij het nu in ieder geval wel. En hij weet ook dat hij nu één vinkje achter zijn naam heeft, in een systeem dat seksueel grensoverschrijdende meldingen registreert. Wat er bij het volgende vinkje gebeurt, laten we graag over aan wie zo’n meldpunt wil helpen opzetten.

Carlie van Tongeren is auteur en ervaringsdeskundige van aanranding waarvoor zij geen aangifte deed. Ingeborg Timmerman is psychotherapeut/seksuoloog en oprichter van het Seksuologisch Expertisecentrum Haarlem. Ze schreven samen het boek Van weerzin naar weer zin.

Hier vind je het online artikel op Volkskrant.nl en ND.nl (Nederlands Dagblad).